Dilbilim Araştırmaları Dergisi

Öz

Bu çalışma yalın HAYIR’ın ana dili Türkçe olan kadın ve erkek dinleyiciler tarafından nasıl algılandığını, HAYIR diyenlerin özellikleri değiştikçe ince-kaba ekseninde bu anlatımı nereye yerleştirdiklerini araştırmaktadır. Çalışmada kullanılan veriler, gözlem, sormacalar ve görüşmeler olarak üç aşamada toplanıp, SPSS ve CLAN CHILDES programları kullanılarak çözümlenmiştir. Araştırma, Brown ve Levinson’ın (1987) iddia ettiği gibi anlatım ve anlam arasında sabit bir ilişkinin olmadığını göstermiştir. Çalışmadaki katılımcılar için ‘Hayır’ cevabının kabalık/incelik derecesi, muhatap özelliklerinin değişmesine koşut olarak değişiklik göstermiştir. Bu nedenden dolayı, incelik kurallarının daha devingen, daha bağlamsal (hatta daha kişisel düzeyde) incelenmesi gerektiği öne sürülebilir. Bunun yanı sıra, belirli bir ortamda kullanılan anlatımların incelik derecesinin belirlenmesi için sadece dil kullanımının incelenmesinin yeterli olmayacağı ortaya çıkarılmıştır. Çalışma ayrıca, dinleyici değerlendirmesinin göz ardı edildiği ve sadece konuşmacı değerlendirmesinin dikkate alındığı durumlarda iletişimin başarılı olamayacağına işaret etmektedir. Bu nedenlerden dolayı, dinleyicilerin konuşma hakkındaki görüşlerinin de veri kabul edilerek değerlendirmelere dahil edilmesi gerektiği önerilmektedir.

Anahtar sözcükler: Türkçe, incelik(sizlik), HAYIR, dolaysız anlatımlar, incelik çalışmalarında dinleyici değerlendirilmeleri, cinsiyet, mesafe

This paper examines how the bald-on-record refusal ‘NO’ of a request is evaluated by male and female native speakers of Turkish. It also tries to uncover whether or not the distance between the interlocutors and the gender of the individual refusing the request affect the way refusals are classified on the polite-rude continuum. The data analysed in the study were gathered in three steps from 240 university students using natural observations, questionnaires and interviews. The analyses of the data were done using SPSS and CLAN CHILDES programs. Results of the study show that the relationship between the variables social distance, gender and the interpretation of the level of politeness of the refusals is multifaceted and dynamic. Therefore, instead of claiming universality for the politeness rules,it is advisable to try to uncover the politeness rules that are validin different contexts for the different interlocutors taking part in the interaction. The study also shows that evaluating only the data produced by the speakers and ignoring the evaluations of the hearers may lead to misinterpretations of the politeness data. Therefore, if the aim is to uncover the ‘real rules of politeness’, it is suggested that the hearer’s evaluations of the utterances should be taken into consideration too.

Key words: Turkish, (im)politeness, NO, bald-on-record expressions,(im)politeness and hearer’s evaluation, gender, distance