Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi

Öz

Avcılık ve toplayıcılıkla hayatlarını devam ettiren toplumlar doğadaki canlı ve cansız varlıklara kayıtsız kalmamışlardır. Kendilerine yakın olduğunu düşündükleri varlıklar ile iletişim kurmuşlardır. Öyle ki bu varlıklar onların sözlü anlatılarında da vuku bulmuştur. Bugüne kadar anlatıla gelen destan, masal, efsane gibi türlerde yer alan bu varlıklar toplumların tanıtılması ve anlaşılmasında büyük yer edinen kuşlardır. Bu kapsamda yapılan çalışmada, Güney Sibirya bölgesindeki destan metinlerinde kahramana yardımcı olan kuşlar ve bu kuşların türleri ele alınarak metin içerisindeki işlevleri açısından değerlendirmek amaçlanmıştır. Çalışmada Altaylara ait iki, Hakaslara ait bir ve Yakut Türklerine ait bir destan metni incelenmiştir. Makalenin çalışma şekli, metinlerin tek tek okunarak mukayese edilmesidir. Bu metinlerde kuşlara yüklenen anlamlar ve onların metin içerisindeki rolleri aktarılmıştır. Böylelikle metindeki olayların çözümlenerek devamlılığın sağlanması açısından üstlendikleri görevler incelenmiştir. Gözlemleyici, neslin devamlılığını sağlama, yaşanacak kötülüklere engel olma, nasihat verip yol gösterme, binek kuş olma, engelleri aşma, imtihandan geçme gibi başlıklar ile sınıflandırılmıştır. İncelenen destan metinlerinde kuşlar iki durumda karşımıza çıkmaktadır. Birincisi insanların kuş donuna girmeleri, ikinci durum ise gerçek kimlikleri ile yani kuş olarak yer alan hayvanlardır. Destanlarda kahramana yardımcı olan farklı kuş türleri olsa da sonuç olarak hepsi kahramanların zor durumlarında onlara yardımcı olmaları ve yapılan imtihanlardan geçmeleri gibi pek çok ortak noktada birleşmişlerdir.