Folklor Akademi Dergisi

Öz

Anavatanı Etiyopya olan kahve, Yemen’de bir içecek formuna ulaşmış, pişirme ve sunum özellikleriyle tüm dünyada “Türk kahvesi” olarak tanınan bir tüketim biçimine dönüşmüştür. 1500’lü yıllarda Osmanlı’nın tanıdığı Türk kahvesi bu dönemde özellikle saray ve zengin sınıflar arasında kahveyi ikram eden hizmetkârların gösterişli sunum ritüelleri, özel fincanlar ve objelerle sosyal statünün bir göstergesi haline gelmiştir. 1950’li yıllardan sonra daha sade biçimde ikram edildiği tespit edilen Türk kahvesi yakın tarihten itibaren yüksek sosyal gruba mensup kişiler arasında yeniden gösterişçi sunum unsurlarının eşlik ettiği bir içecek olmuştur.
Amerikalı sosyolog ve iktisatçı Thorstein Bunde Veblen tarafından 19. Yüzyılın sonlarında ortaya konulan “gösterişçi tüketim” kavramı, genellikle üst sosyal sınıfların maddi refahlarını, sosyal statülerini ve prestijli yaşamlarını göstermek amacıyla lüks ve pahalı ürünleri veya hizmetleri tüketmelerini ifade etmektedir. Gösterişçi tüketimdeki asıl düşünce, bu grubun mensuplarının maddi zenginliklerini diğer kişilere açıkça göstermeleri ve kendilerini üstün kılmak için lüks tüketimde bulunmalarıdır. Bu anlayış içerisinde israfta bulunmak ve pahalı ürünler satın almak bir itibar aracıdır. Bu çalışmada Türk kahvesinin 21. yy.ın ilk çeyreğinde yüksek gelire sahip, zengin gruplar içinde güncellenen sunum geleneği, tüketicilerin sosyal değerlerini ve kimliklerini ifade etme biçimi olan “gösterişçi tüketim” kavramı etrafında ele alınmıştır. Çalışmada literatür taraması, kişisel görüşme ve gözlem yöntemleri kullanılarak Türk kahvesinin tarihsel süreçte nasıl kullanıldığını anlamak, geleneksel kullanımından gösterişçi tüketim kültürüne nasıl uyum sağladığını belirlemek ve bu değişimin toplumsal ve kültürel sebeplerini ve etkilerini analiz etmek amaçlanmıştır. Elde edilen verilere göre Osmanlı dönemindeki geleneksel sunum öğelerinin Avrupa’dan gelen porselen markalarına ait pahalı fincanlar ve sunum eşyalarıyla yer değiştirdiği anlaşılmıştır. Çalışmada tüketim alışkanlıklarının kültürel dinamiklere göre şekillendiği, günümüzde Türk kahvesinin sunum objelerinin burjuva çevrelerce Osmanlı dönemindekine benzer biçimde saygınlık ve gösteriş aracı olarak kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca burjuvazinin kültür hegemonyasının etkisiyle orta ve alt sosyal sınıflar tarafından Türk kahvesinin güncellenen sunum geleneğinin taklit edildiği tespit edilmiştir. Türk kahvesi sunumunun yarım yüzyıllık sadelikten sonra yeniden gösteriş ve itibar aracı olması geleneğin güncellenmesinin bir örneğidir