Medeniyet Kültürel Araştırmalar Belleteni

Öz

Kadının mekânla ve zamanla kurduğu ilişki, zamanın ve mekânın değişimiyle farklı görünürlükler kazanmıştır. Türk yazınına da yansıyan kadın konusu, Türk toplumunun geçirdiği toplumsal ve kültürel değişimlere göre ilişkilendirilmektedir. Klasik Türk Edebiyatı eserlerinde ise kadın genelde hilekârlığı vurgulanıp “mekr-i zenân” olarak adlandırılmaktadır. Divan şairinin dilinde daha çok sevgili olarak karşımıza çıkan kadın genellikle olumsuz bakış açısıyla güvenilmez, yalancı, kötü olarak edilgen konumda aktarılmaktadır.
İslam kültürü etkisinde verilmiş Klasik Türk Edebiyatı ürünlerinden olan mesnevilerin bazılarında ise kadın ahlakına ilişkin en önemli erdemler “iffet ve namus” olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadın kahramanların en dikkat çeken özellikleri mübalağalı güzellik tasvirlerinin yanı sıra son derece iffetli olmalarıdır. Bu eserlerde kadınların yaşamları alışılagelmiş geleneklerle düzenlenmiş olup namus ve iffet gibi ahlâkî değerler kadınların sosyal yaşamdan büyük ölçüde soyutlanmasını doğurmuştur. Değer yargıları iffetini koruma görevini tamamen kadınlara yüklemiştir. Bu nedenle erkeklerin bulunduğu alanlardan uzak, kadın meclislerinde bir yaşam sürmüşlerdir. Kadınlar dış dünyaya o kadar kapalıdır ki bir erkeği ya rüyalarında ya bir resimde görürler ya da methini duyarak âşık olurlar. Çalışmamızda ele aldığımız Şemsettin Sivâsî’nin “İbretnümâ” adlı mesnevisinde ise yazma geleneğinin ve devrin toplumsal yapısının etkisi sebebiyle hedef kitle erkek okuyuculardır. Öğütler erkeklere hitap etse de kadını cinsiyetinden dolayı tahkir söz konusu değildir. Aksine kadın çeşitli hikâyelerde yüceltilir. Dikkat çeken en önemli unsurlardan biri de hayatın içinden sahnelerin mesnevide tasvir edilmiş olmasıdır. İbretnümâ’nın en uzun hikâyesi olan ilk hikâyede şehvetten uzaklaşan, her türlü musibete rağmen iffetini koruyan bir kadın yüceltilir. Eşi Hac yolculuğuna çıkmış olan bu kadının sosyal hayatın içerisinde iffetini koruma mücadelesi takdir edilir hatta o kadın “ermiş” sayılır. Geleneğin aksine bu eserde kadın etken bir rol almıştır.
Bu bağlamda çalışmamızda geleneksel mesnevilerden hareketle Şemsettin Sivâsî’nin “İbretnümâ” mesnevisinde kadının “iffet” erdemini temsilini aktarmasındaki farklılıklar ele alınmış ve kadının konumu hakkındaki bakış açısı tespit edilmiştir.