TÜRKAV Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi

Öz

Türk kültür ve medeniyeti tarihî süreç içerisinde geniş bir coğrafyada
şekillenmiştir. Bu geniş coğrafya Türklerin sosyal, siyasal, ekonomik ve
askerî anlamda önemli değişim ve dönüşüm süreçleri yaşamalarına neden
olmuştur. Tarihin belirli dönemlerinde Türklerde karakteristik olarak görülen
hareketli yaşam tarzı aynı zamanda sosyo-ekonomik yapının buna bağlı
olarak gelişmesini sağlamıştır. Diğer taraftan Türklerin yaşadığı
coğrafyalardaki komşu toplumlarla olan ilişkileri zaman zaman çatışmaya da
dönüşmüştür Bu bağlamda 19.-20. yüzyıl aralığına bakıldığında dünyadaki
siyasal ve ekonomik sistemlerin de değişmesiyle Türk dünyasında önemli
çalkantıların yaşandığı görülmektedir. Batıda Osmanlı Devleti dağılma
sürecine girmiş ve önemli toprak kayıplarıyla birlikte Anadolu çevresinde
büyük nüfus hareketleri yaşanmıştır. Bu durum Türk dünyasının geri
kalanında aydınlar arasında tepkiyle karşılanmıştır. Özellikle Sovyet
Rusya’nın işgal ve asimilasyon politikalarıyla sürgünler, askerî ve siyasi
müdahaleler Türk dünyasında pek çok soruna yol açmıştır. Bu süreçte fikir
adamı, şair, yazar, eğitimci ve bir aksiyoner olarak ortaya çıkan Türk
aydınlarından birisi de Ahmed Cavad’dır. Bu makalenin konusunu bir Türk
aydını olarak Ahmed Cavad örneğiyle Türkiye ve Azerbaycan arasındaki
güçlü bağın tezahürü ve Ahmed Cavad’ın “Çırpınırdın Karadeniz” şiirinin
yazılış hikâyesi teşkil etmektedir. Milletlerin zor dönemlerinde sözcülüğünü
yapan ve yaşanan zorluktan çıkış yolları arayanlar toplumun öncü
aydınlarıdır. Bir öncü aydın örneği olarak Ahmed Cavad hem Osmanlı’ya
karşı uygulanan işgal politikalarına hem de Azerbaycan’da yaşanan siyasi
baskılara kayıtsız kalmamıştır. Sovyet rejiminin baskı ve sürgünleri Ahmed
Cavad’ın aile hayatına da yansımıştır. Kendisinin ölümünden sonra eşi
Şükriye Hanım da aynı baskılara maruz kalarak sürgüne gönderilmiştir.
Ahmed Cavad komünizm karşıtı faaliyetlerde bulunmuş ve bütün Türklerin
bir arada olması gerektiğini savunmuş bir aydındır. Cavad, Azerbaycan
edebiyatının önde gelen millî romantik şair ve yazarlarından birisidir. 1.
Dünya Savaşının başladığı 1914 yılının Aralık ayında “iki devlet bir millet”
ruhunun tezahürü olan “Çırpınırdın Karadeniz!” şiirini yazmıştır. Bu şiir bir
edebiyat metni olmanın çok ötesinde bir Türk aydınının milliyet duyarlılığını ortaya koymaktadır.
Şiirin daha sonra bestelenmesiyle birlikte bütün Türk
dünyasında bir bayrak haline gelmesi aynı duyarlılığın yansımasıdır. Bu
açıdan bakıldığında bir aydının kalemi bir milletin serencamının ifadesi
olduğu görülmektedir. “Çırpınırdın Karedeniz!”, 21. yüzyılda da aynı millî
ruhun diri kalmasını sağlayarak genç kuşaklara sirayet etmeye devam
etmektedir.