Öz
Deyimler, asıl anlamları dışında kullanılarak bir duygu, düşünce ya da durum anlatan, anlatım özgünlüğü olan ve bir kültürün zenginliklerini gösteren kalıplaşmış yapılardır. Bu çalışmada deyim sözlüklerinde deyimlerin nasıl ulamlaştırılması gerektiği tartışılmakta ve sonuç olarak alfabetik sıralanışa göre sunuma alternatif olabilecek edimbilimsel bir strateji önerisi yapılmaktadır. Çalışmanın veritabanını Türkiye’de en çok satılan 3 deyim sözlüğünde yer alan içinde “erkek” sözcüğünün geçtiği ve içinde “erkek” sözcüğü kullanılmadığı halde “erkek”e gönderimde bulunan Türkçe deyimler oluşturmaktadır. Araştırmanın sonucunda, önceki çalışmalardaki sözdizimsel ve anlambilimsel deyim sınıflandırmalarının deyimlerin ulamlaştırılmasına ilişkin kapsamlı bir veri sağlayamadıkları; bu nedenle, deyim sözlüklerinin edimbilimsel ölçütler dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi gerektiği saptanmıştır. Bu sonuç, hem Türkçenin anadil ve yabancı dil olarak öğretilmesi için ders materyallerinin geliştirilmesine katkı sağlayacak hem de kültür ve düşünce dünyasının birer yansıması olan deyimlerin kavramsal ulamlarının ortaya konması, günümüzde çok çalışılmaya başlanan anlambilimsel ağ araştırmalarını da kapsayan bilgisayarlı dilbilim çalışmaları için Türkçenin kavram haritasının çıkartılması için bir başlangıç olacaktır
Anahtar Kelimeler
deyim deyim sözlükleri sözdizimsel sınıflandırma anlambilimsel sınıflandırma alfabetik sıralama edimbilimsel sınıflandırma
Kaynakça
- Akar, Y. (1991). Türkçe Deyimler ve Sorunları. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Adana.
- Aksan, D.(1996). Türkçenin Sözvarlığı. Engin Yay, Ankara.
- Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). Ankara: TDK Yayınları.
- Aksoy, A.Ö. (2007). Deyimler Sözlüğü 2. Ankara: İnkılâp Kitapevi.
- Aktaş, A. (2008). Karşılaştırmalı dilbilim açısından Türkçe ve Almanca Deyimlerde Kadın. Bildiri Kitabı: Bir Bilim Kategorisi Olarak “Kadın” Uluslararası Sempozyumu. Edebiyat, Dil ve Kültür Çalışmalarında Kadın. Anadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eskişehir, 2008, s. 31-37.
- Arıca-Akkök, E. (2009). Yabancı Dilde Deyimlerin Öğretimi. Dil Dergisi (143), s. 59- 77.
- Aygün, M. (2003). Türkçe ve Almanca’da “Göz”le İlgili Deyimler’in İncelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1,71-88
- Batur, Z. (2011). Atasözü ve deyimlerde kadın ve kadının sosyopsikolojik özellikleri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/3 Summer 2011, p. 577-584 TURKEY.
- Cacciari, C. ve Levorato, M.C. (1998). The Effect of Semantic Analyzability of Idioms içinde Metalinguistic Tasks, Metaphor and Symbol, Vol. 13 (3), 159-177.
- Demir, C. (2008). Türkçede Deyimlerin Sözdizimsel Özellikleri. Türk Dili, s. 677, ss. 428-444.
- Gibbs, R. W. (1994). The Poetics of Mind: Figurative Thought, Language and Understanding. UK: Cambridge University Press.
- Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç.
- Glucksberg, S. (1993). Idiom Meanings and Allusional Contexts içinde Idioms: Precessing, Structure and Interpretation C. Cacciari and P. Tobossi (haz.) Italy: Lawrence Erbaum Associates, Publishers.
- Gökdayı, H. (2008). Türkçe’de Kalıp Sözler. Bilig Dergisi, 44, 89-110.
- Gözler, H. F. (1983). Örnekleriyle Türkçemizin Açıklamalı Büyük Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Inkılap ve Aka Kitabevleri.
- Korkmaz, Z. (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
- Nunberg, G. (1978). The Prgamatics of Reference. Bloomington: India University Linguistics Club.
- Nunberg, G., Sag, I. A. ve Wasow, T. (1994). Idioms. Language, Vol. 70(3), 491-509.
- Püsküllüoğlu, Ali (1998). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
- Sinan, A. T. (2001). Türkçenin Deyim Varlığı. Malatya: Kubbealtı Yayıncılık.
- Sözer, V. (2001). Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Epsilon
- Stomatov, S. (2007). Rus Dilinde Deyimlerin Tarihsel (Etimolojik) Açıdan İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Tursunova, A. (2007). Kırgızca ve Türkçede “Göz” ve Türkçede “Göz” ile İlgili Deyimler ve Çağrışım Alanlarının Karşılaştırılması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Tursunova, A. (2005). Türkçe Sözlük Ankara: TDK Yayınları.
- Türközü. S.G. ve Ferendeci. S.Y. (2005). Türkçe ve Korecedeki ‘Baş (kafa)’ ve Başta Bulunan Organ Adlarıyla İlgili Deyimlerin İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi. Cilt 44-Sayı 1.
- Uzun, L. (1991). Deyimleşme ve Türkçe’de Deyimleşme Dereceleri. Ankara Üniversitesi, Ankara.
- Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınlar.
- Yule, G. (2000). Pragmatics. Oxford: OUP.
Deyimlerin Edimbilimsel Olarak Ulamlaştırılmasına İlişkin Bir Öneri: Türkçede “erkek”e gönderimde bulunan deyimler örneği
Öz
Deyimler, asıl anlamları dışında kullanılarak bir duygu, düşünce ya da durum anlatan, anlatım özgünlüğü olan ve bir kültürün zenginliklerini gösteren kalıplaşmış yapılardır. Bu çalışmada deyim sözlüklerinde deyimlerin nasıl ulamlaştırılması gerektiği tartışılmakta ve sonuç olarak alfabetik sıralanışa göre sunuma alternatif olabilecek edimbilimsel bir strateji önerisi yapılmaktadır. Çalışmanın veritabanını Türkiye’de en çok satılan 3 deyim sözlüğünde yer alan içinde “erkek” sözcüğünün geçtiği ve içinde “erkek” sözcüğü kullanılmadığı halde “erkek”e gönderimde bulunan Türkçe deyimler oluşturmaktadır. Araştırmanın sonucunda, önceki çalışmalardaki sözdizimsel ve anlambilimsel deyim sınıflandırmalarının deyimlerin ulamlaştırılmasına ilişkin kapsamlı bir veri sağlayamadıkları; bu nedenle, deyim sözlüklerinin edimbilimsel ölçütler dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi gerektiği saptanmıştır. Bu sonuç, hem Türkçenin anadil ve yabancı dil olarak öğretilmesi için ders materyallerinin geliştirilmesine katkı sağlayacak hem de kültür ve düşünce dünyasının birer yansıması olan deyimlerin kavramsal ulamlarının ortaya konması, günümüzde çok çalışılmaya başlanan anlambilimsel ağ araştırmalarını da kapsayan bilgisayarlı dilbilim çalışmaları için Türkçenin kavram haritasının çıkartılması için bir başlangıç olacaktır.
Anahtar Kelimeler
deyim deyim sözlükleri sözdizimsel sınıflandırma anlambilimsel sınıflandırma alfabetik sıralama edimbilimsel sınıflandırma
Kaynakça
- Akar, Y. (1991). Türkçe Deyimler ve Sorunları. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Adana.
- Aksan, D.(1996). Türkçenin Sözvarlığı. Engin Yay, Ankara.
- Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). Ankara: TDK Yayınları.
- Aksoy, A.Ö. (2007). Deyimler Sözlüğü 2. Ankara: İnkılâp Kitapevi.
- Aktaş, A. (2008). Karşılaştırmalı dilbilim açısından Türkçe ve Almanca Deyimlerde Kadın. Bildiri Kitabı: Bir Bilim Kategorisi Olarak “Kadın” Uluslararası Sempozyumu. Edebiyat, Dil ve Kültür Çalışmalarında Kadın. Anadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eskişehir, 2008, s. 31-37.
- Arıca-Akkök, E. (2009). Yabancı Dilde Deyimlerin Öğretimi. Dil Dergisi (143), s. 59- 77.
- Aygün, M. (2003). Türkçe ve Almanca’da “Göz”le İlgili Deyimler’in İncelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1,71-88
- Batur, Z. (2011). Atasözü ve deyimlerde kadın ve kadının sosyopsikolojik özellikleri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/3 Summer 2011, p. 577-584 TURKEY.
- Cacciari, C. ve Levorato, M.C. (1998). The Effect of Semantic Analyzability of Idioms içinde Metalinguistic Tasks, Metaphor and Symbol, Vol. 13 (3), 159-177.
- Demir, C. (2008). Türkçede Deyimlerin Sözdizimsel Özellikleri. Türk Dili, s. 677, ss. 428-444.
- Gibbs, R. W. (1994). The Poetics of Mind: Figurative Thought, Language and Understanding. UK: Cambridge University Press.
- Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç.
- Glucksberg, S. (1993). Idiom Meanings and Allusional Contexts içinde Idioms: Precessing, Structure and Interpretation C. Cacciari and P. Tobossi (haz.) Italy: Lawrence Erbaum Associates, Publishers.
- Gökdayı, H. (2008). Türkçe’de Kalıp Sözler. Bilig Dergisi, 44, 89-110.
- Gözler, H. F. (1983). Örnekleriyle Türkçemizin Açıklamalı Büyük Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Inkılap ve Aka Kitabevleri.
- Korkmaz, Z. (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
- Nunberg, G. (1978). The Prgamatics of Reference. Bloomington: India University Linguistics Club.
- Nunberg, G., Sag, I. A. ve Wasow, T. (1994). Idioms. Language, Vol. 70(3), 491-509.
- Püsküllüoğlu, Ali (1998). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
- Sinan, A. T. (2001). Türkçenin Deyim Varlığı. Malatya: Kubbealtı Yayıncılık.
- Sözer, V. (2001). Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Epsilon
- Stomatov, S. (2007). Rus Dilinde Deyimlerin Tarihsel (Etimolojik) Açıdan İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Tursunova, A. (2007). Kırgızca ve Türkçede “Göz” ve Türkçede “Göz” ile İlgili Deyimler ve Çağrışım Alanlarının Karşılaştırılması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Tursunova, A. (2005). Türkçe Sözlük Ankara: TDK Yayınları.
- Türközü. S.G. ve Ferendeci. S.Y. (2005). Türkçe ve Korecedeki ‘Baş (kafa)’ ve Başta Bulunan Organ Adlarıyla İlgili Deyimlerin İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi. Cilt 44-Sayı 1.
- Uzun, L. (1991). Deyimleşme ve Türkçe’de Deyimleşme Dereceleri. Ankara Üniversitesi, Ankara.
- Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınlar.
- Yule, G. (2000). Pragmatics. Oxford: OUP.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 7 Temmuz 2015 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2015 |
Cited By
İÇİNDE “EL” UZVU GEÇEN TÜRKÇE VE ARAPÇA DEYİMLERİN KARŞITSAL ANALİZİ
Akdeniz Havzası ve Afrika Medeniyetleri Dergisi
https://doi.org/10.54132/akaf.1110297
Bu eser
Dergi DOI:10.18492/dad