Öz
Yerleşikleşme dile yeni bir sözcük kazandırma süreci olarak tanımlanmaktadır. Sözcüksel Yerleşikleşme olarak da adlandırılan bu sürecin ilk basamağında anlık oluşumlar yer alır. Bir dilde belirli bir ortamda en az bir kere görülmüş, ancak dili konuşanlarca benimsenmemiş sözcükler anlık oluşum olarak adlandırılır. Her yeni anlık oluşum belirli bir oranda yaygınlaştığında ise, o sözcük yerleşikleşmiş demektir. Türkçe alanyazında yerleşikleşme süreci üzerine kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma Türkçede yerleşikleşme sürecine giren sözcüklerin saptanması ve bu sözcüklerin sözlükselleşmeye ne kadar yakın yapılar olduklarını; bu süreçteki sözcüklerde görülen sözcük yapım yolları ile türetim biçimbirimlerinin tipolojik verilere koşut olup olmadığını kullanım sıklıkları üzerine uygulanan istatistiksel bir ölçüm yoluyla saptamayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda yerleşikleşmenin ilk basamağında yer alan sözcükler belirlenmiş; bu sözcüklerin yerleşikleşme oranlarını saptamak için, Türkçe Ulusal Derlemi’nin 3.0. sürümüne başvurulmuştur. Sözcüklerin frekans değerleri üzerinde uygulanan çeyreklik hesaplama yoluyla yerleşikleşme oranları üç temel kümeye ayrılmıştır. Q1 kümesi geyikle-, ebelemeç sözcükleri gibi görece en az yerleşikleşenleri; Q2 kümesi tırcı, negzel, sözcükleri gibi orta derecede yerleşikleri; Q3 kümesi ise yerleşikleşme sürecinde sözlükselleşmeye en yakın analiz değerini taşıyan tırsak, terso gibi sözcüklerini kapsar. Örneklemi oluşturan sözcüklerin %52.9’u ekleme, %7.8’i ödünçleme; kırpma; bileşme ve yansıma yollarıyla türetilmiştir. Türetimde en sık kullanılan türetim biçimbirimleri ise {-CI} ve {-lIk}’tır, ancak bu biçimbirimler sözlükselleşmeye en yakın aşamadaki sözcüklerde görülmemiştir.
Anahtar Kelimeler
: yerleşikleşme sözlükselleşme anlık oluşum türetim biçimbirimleri sözcük türetme yolları
Kaynakça
- Akalın, Ş. H. (2014). Türkçede söz yapımı yolları ve sözlükselleşme. XI. Milli Türkoloji Kongresi Bilgileri, 1: ss. 831-841.
- Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aktunç, H. (1990). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Akyalçın, N. (2007). Türkçe İkilemeler Sözlüğü (Tanıklı). Ankara: Anı Yayıncılık.
- Arcodia, G. F. ve Sarı, I. (2018). Towards a typology of coordinating compounds in Turkish. Folia Linguistica, 52(2): ss. 319-349.
- Bauer, L. (1983). English word-formation. Cambridge University Press.
- Brinton, L. J., ve Traugott, E. C. (2005). Lexicalization and language change. Cambridge University Press.
- Can, Ö., ve Kayabaşı, D. (2016). Türkçede {-gA/Iç} ve {-(I/A) ç} Biçimbirimleri: Türetkenlik Çerçevesinde Eşsüremli Bir Çalışma. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 1: ss. 17-38.
- Dil Derneği. Türkçe Sözlük. http://www.dildernegi.org.tr/TR,274/turkce-sozluk-ara-bul.html (erişim tarihi: 27.02.2019)
- Eker, S. (2013). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker.
- Fischer, R. (1998). Lexical Change in Present-Day English (A Corpus-based Study of the Motivation, Institutionalization, and Productivity of Creative Neologisms). Tübingen: Gunter Narr Verlag.
- Fromkin, V. R., Rodman, R. H. ve Hyams, N. (1991). An İntroduction To Language. Boston: Thomson Wadsworth.
- Gries, S. T. (2004). Shouldn't it be breakfunch? A quantitative analysis of blend structure in English. Linguistics, ss. 639-668.
- Haspelmath, M. (2002). Understanding morphology. Londra: Arnold.
- Haspelmath, M. ve Sims, A. (2010). Understanding morphology. Londra: Hodder Education.
- Huber, E. (2008). Dilbilime giriş. İstanbul: Multilingual.
- Kara, M. (2011). Ayrı Düşmüş Kelimeler. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Katamba, F. (1993). Morphology. New York: St.
- Katamba, F. ve Stonham, J. (2006). Morpholog or Morphology. New York: Palgrave Macmillan
- Kıran, Z. ve Kıran, A. (2013). Dilbilime Giriş (4. baskı). Ankara: Seçkin Yayınlar.
- Kornfilt, J. (1997). Turkish. Londra: Routledge.
- Lieber, R. (2009). Introducing morphology. New York: Cambridge University Press.
- Sarı, İ. (2015). Türkçe'de Ekleme Dışı Sözcük Yapımı ve Sözlükselleşme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Türk Dil Kurumu. Büyük Türkçe Sözlük. Erişim adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts (erişim tarihi: 27.02.2019)
- Türkçe Ulusal Derlemi. Erişim adresi: https://v3.tnc.org.tr/ (erişim tarihi: 27.02.2019)
- Uzun, N. E. (2006). Biçimbilim, temel kavramlar. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
- Uzun, N. E., Uzun, L., Aksan Y. ve Aksan M. (1992). Türkiye Türkçesinin türetim ekleri: Bir döküm denemesi.
- van Schaaik, G. (2002). The Noun in Turkish. Its Argument Structure and the Compounding. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- Velupillai, V. (2012). An İntroduction To Linguistic Typology. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
- Yule, G. (2010). The Study of Language. New York: Cambridge University Press.
- Yurtbaşı, M. (2017). Türkiye’de 2000-2017 Döneminde Oluşan Veya Yaygınlaşan Yeni Sözler (Neolojizmler). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5: ss. 499.
Öz
Institutionalization is defined as the process of bringing a new word in the society speaking the language. Nonce words are the first step of the institutionalization process. Words that appear in a language at least once in a particular context, yet are not adopted by language speakers, are called nonce formations. A nonce word is institutionalized if it becomes widespread to a certain extent. No comprehensive and detailed study exists on the process of institutionalization and the scaling of this process in the literature. To this end, this study aims to find out words which are in the process of institutionalization, to reveal how close they are to the lexicalization process, and to determine whether the word formation methods and derivational morphemes in the words in this process are parallel to the typological data by a statistical measurement applied on the frequency of use. First, words in the institutionalization process have been determined, and then in order to determine the institutionalization ratios of the words examined, the Turkish National Corpus 3.0. has been used. Institutionalization ratios are divided into three basic sets by means of a quartile analysis applied on the frequency values of the words. Q1 set with geyikle- and ebelemeç covers those that are relatively least institutionalized; Q2 covers a set moderately institutionalized such as tırcı and negzel, words; The set of Q3 covers the words that are the closest analysis value to lexicalization in the process of institutionalization, such as tırsak and terso. Of the words in the sample, 52.9% have been derived by affixation, evenly with 7.8% by borrowing, clipping, compounding and onomatopoeia. The most common derivative morphemes are -CI and -lIk, but these morphemes have not been among the words in the final stage of institutionalization.
Anahtar Kelimeler
lexical institutionalization lexicalization nonce formation derivational morpheme word formation
Kaynakça
- Akalın, Ş. H. (2014). Türkçede söz yapımı yolları ve sözlükselleşme. XI. Milli Türkoloji Kongresi Bilgileri, 1: ss. 831-841.
- Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aktunç, H. (1990). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Akyalçın, N. (2007). Türkçe İkilemeler Sözlüğü (Tanıklı). Ankara: Anı Yayıncılık.
- Arcodia, G. F. ve Sarı, I. (2018). Towards a typology of coordinating compounds in Turkish. Folia Linguistica, 52(2): ss. 319-349.
- Bauer, L. (1983). English word-formation. Cambridge University Press.
- Brinton, L. J., ve Traugott, E. C. (2005). Lexicalization and language change. Cambridge University Press.
- Can, Ö., ve Kayabaşı, D. (2016). Türkçede {-gA/Iç} ve {-(I/A) ç} Biçimbirimleri: Türetkenlik Çerçevesinde Eşsüremli Bir Çalışma. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 1: ss. 17-38.
- Dil Derneği. Türkçe Sözlük. http://www.dildernegi.org.tr/TR,274/turkce-sozluk-ara-bul.html (erişim tarihi: 27.02.2019)
- Eker, S. (2013). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker.
- Fischer, R. (1998). Lexical Change in Present-Day English (A Corpus-based Study of the Motivation, Institutionalization, and Productivity of Creative Neologisms). Tübingen: Gunter Narr Verlag.
- Fromkin, V. R., Rodman, R. H. ve Hyams, N. (1991). An İntroduction To Language. Boston: Thomson Wadsworth.
- Gries, S. T. (2004). Shouldn't it be breakfunch? A quantitative analysis of blend structure in English. Linguistics, ss. 639-668.
- Haspelmath, M. (2002). Understanding morphology. Londra: Arnold.
- Haspelmath, M. ve Sims, A. (2010). Understanding morphology. Londra: Hodder Education.
- Huber, E. (2008). Dilbilime giriş. İstanbul: Multilingual.
- Kara, M. (2011). Ayrı Düşmüş Kelimeler. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Katamba, F. (1993). Morphology. New York: St.
- Katamba, F. ve Stonham, J. (2006). Morpholog or Morphology. New York: Palgrave Macmillan
- Kıran, Z. ve Kıran, A. (2013). Dilbilime Giriş (4. baskı). Ankara: Seçkin Yayınlar.
- Kornfilt, J. (1997). Turkish. Londra: Routledge.
- Lieber, R. (2009). Introducing morphology. New York: Cambridge University Press.
- Sarı, İ. (2015). Türkçe'de Ekleme Dışı Sözcük Yapımı ve Sözlükselleşme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Türk Dil Kurumu. Büyük Türkçe Sözlük. Erişim adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts (erişim tarihi: 27.02.2019)
- Türkçe Ulusal Derlemi. Erişim adresi: https://v3.tnc.org.tr/ (erişim tarihi: 27.02.2019)
- Uzun, N. E. (2006). Biçimbilim, temel kavramlar. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
- Uzun, N. E., Uzun, L., Aksan Y. ve Aksan M. (1992). Türkiye Türkçesinin türetim ekleri: Bir döküm denemesi.
- van Schaaik, G. (2002). The Noun in Turkish. Its Argument Structure and the Compounding. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- Velupillai, V. (2012). An İntroduction To Linguistic Typology. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
- Yule, G. (2010). The Study of Language. New York: Cambridge University Press.
- Yurtbaşı, M. (2017). Türkiye’de 2000-2017 Döneminde Oluşan Veya Yaygınlaşan Yeni Sözler (Neolojizmler). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5: ss. 499.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020Cilt: 31 Sayı: 2 |
Bu eser
Dergi DOI:10.18492/dad